De Nepalese kunstenares Ragini Upadhyay neemt geen blad voor de mond als het gaat om onderwerpen als gelijkheid tussen mannen en vrouwen, religie, klimaatverandering en corruptie. Wereldwijd trekken haar mystieke kunstwerken de aandacht.
De abstracte en surrealistische werken van Ragini zitten vol mythologie. Met elk schilderij vertelt ze een boodschap. Vaak zijn het sociale aanklachten tegen misstanden in haar eigen land. Het levert haar kritiek op uit conservatieve hoek, maar ook veel erkenning. Ze won internationale prijzen en was de eerste vrouw die aan het hoofd stond van de prestigieuze Nepal Academy of Fine Arts.
Waar komt jouw drive vandaan om sociale problemen aan te willen kaarten?
“Ik kom uit een gezin uit de middenklasse. Onderwijs voor meisjes werd toen niet belangrijk gevonden, maar ik had het geluk dat mijn vader mij steunde. Mijn ouders stuurden mij naar een school in India, in een tijd waarin het niet gewoon was voor meisjes om naar een kostschool te gaan. Al op jonge leeftijd vroeg ik me af waarom wij anders werden behandeld dan jongens. Toen ik op mijn twaalfde voor het eerst ongesteld werd, werd ik in een donkere kamer gezet. Ik mocht niet meer met andere kinderen spelen, zoals mijn broers dat wel mochten. Ik was bang en vroeg me af wat er mis was met mijn lichaam. Wat voor misdaad had ik begaan? Waarom moest ik op de vloer slapen en werd ik behandeld als een onaanraakbare? Kinderen op het platteland werden zelfs naar de stal verbannen. Die moesten slapen tussen de dieren. Waarom? Al op jonge leeftijd hielden die vragen me bezig. Hoe ouder ik werd, hoe meer ik me realiseerde dat onze samenleving gedomineerd wordt door mannen. Wij vrouwen moeten sterk zijn. Daarom kaart ik onrechtvaardigheid aan door mijn kunst. Ik ben uiteindelijk de eerste vrouw geworden die directeur werd van de Nepal Academy of Fine Arts, maar dat kostte me wel veel moeite. In Nepal zitten alleen maar mannen op leidinggevende posities en de perceptie is dat een vrouw geen leider kan zijn. Daar strijd ik tegen.”
Is dat een moeizame strijd?
“Mijn vader zei soms dat hij mij te veel educatie had gegeven. En mijn moeder probeerde discussies uit de weg te gaan als ik weer eens vragen stelde over de rechten van vrouwen. Ik stond bekend als het opstandige kind. In Nepal en India vereren we de godin Durga. Zij wordt binnen het hindoeïsme als moedergodin beschouwd. Ze kent geen angst, is geduldig en onoverwinnelijk. Hoe kunnen we zo’n krachtige vrouwelijke godin vereren en ondertussen vrouwen hier op aarde niet respecteren en hun rechten onthouden? Door mijn werk als kunstenaar probeer ik dat contrast duidelijk te maken.”
Ondanks alles is het je gelukt een succesvolle carrière op te bouwen. Hoe zie je dat zelf?
“Ik voel me gezegend. Ik wilde al van jongs af aan kunstenares worden. Het was voor mijn vader ontzettend moeilijk om mijn keuze te begrijpen. Niemand geloofde dat je kon overleven als kunstenaar en een vijfjarige kunstopleiding werd als geldverspilling gezien. Toch negeerde mijn vader alle kritiek en gaf hij mij de mogelijkheid om in het buitenland te studeren. Ik heb bewezen dat het de juiste keuze was. Onlangs was er op Internationale Vrouwendag een expositie die terugblikt op mijn 45-jarige carrière. Tot mijn eigen verbazing kwam de president van Nepal, mevrouw Bidya Devi Bhandari, deze expositie openen. Ik had nooit gedacht dat zij mijn uitnodiging zou aanvaarden. Een grote eer.”
In je werken heb je ook vaak kritiek op politici. Ervaar je wel alle vrijheid om jezelf te uitten?
“In Nepal is er vrijheid van meningsuiting, zeker als het gaat om kunst. Er zit alleen verschil tussen iets op papier schrijven of er een schilderij over maken. Ik heb verschillende werken gemaakt over corruptie. In Nepal kun je rijk worden als je op een bepaalde positie zit. Anderen blijven arm, hoe hard ze ook werken. Natuurlijk zijn er ook genoeg eerlijke mensen, maar corruptie is iets dat we moeten aanpakken en waar ik aandacht voor blijf vragen.”
Krijg je zelf ook kritiek op werk?
“Ik heb een keer mijn eigen gezicht geschilderd op het lichaam van Saraswati, de godin van kennis, kunst en literatuur. Toen kreeg ik brieven van Hindoefundamentalisten, uit de Verenigde Staten nota bene. Zij vonden het een belediging en vergeleken mij met die Deense cartoonist Westergaard die tekeningen van de profeet Mohammed maakte. Dat maakte me wel een beetje bang. Maar gelukkig namen de media in Nepal het voor me op.”
Is er ondertussen iets veranderd in Nepal als het gaat om vrouwenrechten?
“In de steden is veel veranderd, zeker als je het vergelijkt met twintig jaar geleden. Maar in afgelegen gebieden is er nog een lange weg te gaan. Vrouwen hebben over het algemeen meer rechten gekregen. Maar wij moeten nog steeds naar de rechter om te claimen wat van ons is. Mannen moeten echt anders gaan denken over hun zusters en dochters en wij vrouwen moeten blijven opkomen voor gelijkheid en rechtvaardigheid.”
Op 20-jarige leeftijd overleed jouw dochter in Nederland aan de gevolgen van hersenvliesontsteking. Hoe hou je haar herinnering levend?
“Het is voor mij ontzettend moeilijk om dat verdriet te verwerken. Shivata was mijn enige kind. Ze studeerde Internationale Communicatie op Universiteit Utrecht en kreeg opeens hoge koorts. Een paar uur daarvoor had ik nog met haar gesproken en was er niks aan de hand. Van het ene op het andere moment ging alles mis en ik zat in Nepal en kon niet bij haar zijn… Ik geloof dat alles in het leven een reden heeft. Shivata komt nog vaak bij me terug in mijn dromen. Na haar overlijden heb ik de Shivata Love Foundation opgezet om meer bekendheid te geven aan het belang van Meningokokken B-vaccinaties en om kansarme kinderen in Nepal onderwijs te geven. Zo ondersteun ik nu dertig kinderen en leeft mijn dochter voort in de kansen die ik anderen mag geven. Dat geeft mij rust en vrede in mijn hart.”
Enkele kinderen die jij ondersteunt, zitten op de openbare basisschool in Sailung. Ben je zo in aanraking gekomen met de Nederlandse stichting Ton Memorial School Sailung?
“Klopt. Via de school in Sailung heb ik de voorzitter, Jan Post, leren kennen. We trekken samen op. Ik probeer met mijn kunstwerken geld in te zamelen en zet mijn bekendheid in Nepal in om onderwijs voor meisjes te promoten.
Goed onderwijs voor Sailung
Tot slot: wat is jouw droom voor de toekomst?
“Wij mensen zijn vaak zo egoïstisch, we doen alles om er zelf beter van te worden. Maar materialisme brengt geen geluk. Wat wel gelukt brengt? Jezelf inzetten voor goede daden. Dat is karma. We kunnen een hemel op aarde creëren als we dat willen. Laten we beginnen met goed onderwijs voor onze kinderen. Of dat nou in Nepal is, of waar dan ook in de wereld.”
Meer lezen over het werk en leven van Ragini Upadhyay? Bezoek haar website ragini-art.com.