Wie bepaalt het verhaal over Afrika?
‘Het’ verhaal over Afrika bestaat niet. Projectmanager Yvonne Heselmans is geraakt door de TED Talk van Chimamanda Ngozi Adichie en roept op om op zoek te gaan naar verhalen die stereotypen doorbreken. Verhalen die de waardigheid van mensen centraal stellen.
Ik was 29 toen ik met een groep jongeren uit Nederland een uitwisseling mocht begeleiden met Keniaanse jongeren en een jaar later met Zimbabwaanse jongeren. Het programma, Holland World Youth genaamd, duurde steeds een jaar.
Doorbreken van stereotyperingen
Het idee was dat de jongeren via interculturele communicatie, onderzoekjes, samen leven en doen, wederzijdse stereotyperingen van elkaar zouden doorbreken. De Nederlanders vonden andere verhalen die lieten zien dat Afrika meer was dan armoede. En de Kenianen ontdekten dat het sprookje ‘Europe is paradise’ veel andere gezichten kende. Met Holland World Youth hoopten we dat de jongeren de stereotypen zouden doorbreken om de variëteit van andere verhalen, andere realiteiten van mensen – waar dan ook – te ontdekken. De evaluatie toonde aan dat de reikwijdte van het programma weliswaar lager was dan programma’s van scholen, maar dat de impact zeker bereikt werd.
Eenzijdige verhalen
Maar hebben we dit ook als internationale samenleving bereikt? 31 jaar later zag ik deze zeer indringende TED Talk van Chimamanda Ngozi Adichie: The danger of a single story. Chimamanda laat zien dat ondanks alle goede, of goed bedoelde, projecten en programma’s, we doorgaans denken en praten in ‘single stories’: verhalen die stereotypen in stand houden. Verhalen die het ware verhaal, dat niet in een ‘story’ te vertellen is, maskeren.
Alleen maar blauwe ogen en blonde haren
De Nigeriaanse Chimamanda Ngozi Adichie is zelf schrijver. Ze vertelt hoe ze als jong meisje van vier al boeken verslond, boeken van Amerikaanse of Engelse uitgevers. Nigeriaanse uitgevers voor kinderboeken bestonden toen nog niet. Ze schreef op haar zevende al haar eerste boek. Over meisjes met blauwe ogen en blonde haren, die spraken over het veranderde weer. Ze geloofde dat je zo boeken moest schrijven, want het enige verhaal wat ze ontving, ging over blonde blauwogige meisjes. Ik kan mijzelf inderdaad ook maar een niet-Westers boek herinneren en dat ging over een Afrikaanse jongen in een oerwoud die een leeuw wegjoeg. Chimamanda ondervond later in de Verenigde Staten dat mensen dachten dat ze arm was, gevlucht, alleen maar traditionele muziek van een Afrikaanse ‘stam’ luisterde. Ze merkte dat medestudenten verbaasd waren dat ze hield van Mariah Carey. Ze hadden maar één story van Afrika en dus van Chimamanda.
Er is nooit slechts één verhaal
In heel heldere woorden legt Chimamanda uit hoe belangrijk het is om dat ene verhaal te negeren en altijd op zoek te gaan naar meer en andere verhalen: ‘Er is altijd meer’. Ze geeft aan dat het vertellen en verspreiden van verhalen direct gekoppeld is aan macht. Wie bepaalt het verhaal over Afrika? De Afrikanen zelf of machthebbers uit de voormalige kolonies? Wie bepaalt het verhaal over de slavernij? De tot slaaf gemaakten of de slavenhandelaars? Ze roept op die macht te doorbreken door altijd op zoek te gaan naar de vele verhalen die er zijn over die ene persoon, dat ene dorp, die stad, land, continent, aarde noem maar op: “Single stories break the dignity of people”. Daarom haalt ze de Amerikaanse schrijfster Alice Walker aan: “Als we realiseren dat er nooit slechts één verhaal is van welke plek dan ook, dan creëren we samen al vertellend en luisterend een paradijs”.
Chimamanda draagt bij aan het doorbreken van ‘single stories’ in Nigeria. Ze schrijft boeken voor kinderen, geeft schrijfcursussen, ondersteunt bibliotheken en uitgeverijen, bevordert lezen van Afrikaanse schrijvers op scholen en promoot Nollywood en andere Afrikaanse cultuur zodat de kinderen, jongeren en ouderen van jongs af aan meer verhalen mee krijgen.
Luisterend naar de TED TALK van Chimamanda realiseer ik me dat wij als Wilde Ganzen ook samenwerken met partners hier en daar die zich inzetten voor leesbevordering onder kinderen. We ondersteunen in het globale zuiden behoorlijk veel bibliotheken in dorpen en daarmee jonge mensen die kinderboeken schrijven. Daar ben ik trots op. We ondersteunen zo niet alleen dat kinderen lezen en schrijven over hun eigen omgeving, maar dragen indirect bij aan dat mooie paradijs waarin diverse verhalen verteld en gelezen worden.
Aan de slag met trotse verhalen
Ook realiseer ik me dat wij hier in Nederland en België aan de slag mogen gaan met de oproep van Chimamanda. Wilde Ganzen en Particuliere Initiatieven vertellen ook veel verhalen over onze partners en de mensen in gemeenschappen. Trotse verhalen, over waardigheid, aanpakkers, samenwerken, verandering. We hoeven armoede, droogte, geweld niet te verbloemen, maar moeten de narratief wel verrijken met de vele verhalen die de waardigheid van mensen centraal stellen.
Wij kunnen met onze verhalen de stereotypen doorbreken en de vele andere kanten laten zien. Zo dragen we bij aan dat paradijs wat Alice Walker voor zich ziet.