Imke in Oeganda: landbouw als motor van vooruitgang
Namens Wilde Ganzen nam Adviseur Projecten Imke Straaten in 2021 en 2022 deel aan het Young Expert Programmes (YEP). Gedurende één jaar woonde en werkte zij vanuit Oeganda en ging hier in gesprek met onze partnerorganisaties: Hoe betrekken zij de gemeenschap? Wat hebben zij als organisatie nodig om gemeenschappen te mobiliseren? En, hoe kan Wilde Ganzen hen hierin ondersteunen? Via deze blogserie deelt zij haar verhalen, ervaringen en bevindingen uit het veld.
Zodra je de stad verlaat word je overweldigd door de groene heuvels van Oeganda. Overal waar je kijkt zie je fruit, groenten en gewassen groeien. Bananen, ananassen en mango’s. Maar ook bonen, maïs, tomaten, aardappels, avocado’s en koffieplanten – het belangrijkste exportproduct van Oeganda.
Mijn eerste indruk? Oeganda is een groot voedselbos: Alles wat je ziet kun je eten en alles groeit hier door elkaar. Maar, de praktijk laat ook een schaduwkant zien.
Het boerenbestaan is uitdagend
Ondanks dat het klimaat in Oeganda – met gemiddeld 26 graden en twee seizoenen – een vruchtbare bodem vormt voor de landbouw, is het boerenbestaan uitdagend: 80% van de Oegandese bevolking is voor haar inkomen afhankelijk van de landbouw, maar kan hier niet van leven.
Waar gaat het mis? Een goede bodem is onmisbaar voor een goede oogst. Maar, ontbossing, onbetrouwbare neerslag en het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen – die overigens gratis door de overheid worden verstrekt – zorgen voor een afname van de bodemkwaliteit.
Daarnaast staat de boer als producent aan het begin van de waardeketen en ontvangt vaak een (te) lage prijs voor zijn oogst. Het gevolg? Ze boeren met verlies en gebruiken de (nieuwe) oogst als onderpand voor een lening, of het betalen van schoolgelden: De winst wordt dus (vaak) – logischerwijs – al uitgegeven, voordat hij is verdiend.
De lage opbrengst –enerzijds dus in de vorm van oogst, anderzijds in de vorm van inkomen– zorgt ervoor dat de boer altijd de hoogste prijs betaalt en daarmee niet de overstap kan maken van zelfvoorzienende landbouw naar commerciële landbouw.
Landbouw als motor van vooruitgang
Voedselzekerheid staat aan de basis van duurzame armoedebestrijding: Ik gelóóf dat landbouw een krachtig middel is om dagelijks een gezonde, gevarieerde en goedkope maaltijd op tafel te zetten én als inkomstenbron economische ontwikkeling op gang kan brengen.
Hoe? Dát laten de partnerorganisaties graag stapsgewijs zien!
Stap 1 – De moestuin
De organisatie Abanya-Rwenzori Mountaineering Association (AMA) ondersteunt boerengemeenschappen in de Rwenzori Mountains, in West-Oeganda. Door de start van een moestuin náást het huis kunnen boeren geld besparen: Alles wat je zélf verbouwt hoef je immers niet te kopen. Het spaargeld wordt vervolgens gebruikt voor het betalen van schoolgelden, de bouw van een huis óf geïnvesteerd in de akker (bijvoorbeeld voor het kopen van kwaliteitszaden of gereedschap).
“We do not want farmers to waste money”
De moestuin is dus méér dan een plek om groenten en fruit te verbouwen. Het is een spaarpot. Maar, hoe maak je de akker rendabel?
Hoe dragen moestuinen bij aan het waarborgen van gezond, gevarieerd en goedkoop voedsel? Wat maakt een moestuin duurzaam? En, hoe zorg je voor betrokkenheid van de lokale gemeenschap?
In dit webinar (bestaande uit deel 1 en deel 2) keken we samen met partners uit Bolivia, Nepal, Mali en Oeganda naar het thema moestuinen aan de hand van drie kernelementen: Lokaal eigenaarschap, duurzaamheid en voedselzekerheid.
Stap 2 – Gewasrotatie
De boeren in Oeganda maken op kleine schaal veelvuldig gebruik van de landbouwmethode intercropping. Dit betekent dat cash crops (zoals koffie, vanille and cacao) en food crops (zoals banaan, cassave en maïs) door elkaar groeien. Ieder gewas groeit op zijn eigen tempo en heeft zijn eigen seizoen. Het is uiteindelijk de marktprijs die bepaalt of een gewas wordt verkocht, of wordt gebruikt voor eigen consumptie.
“While waiting for coffee, you can catch a banana”
Door de juiste gewassen te combineren op de akker én goed te plannen, kan de boer het hele jaar door oogsten en ligt er dus – letterlijk en figuurlijk – brood op de plank.
Stap 3 – De (fruit-)boom
Ontbossing is een groot probleem in Oeganda: Er wordt veel bos gekapt voor alledaags gebruik (zoals voor brandhout, meubilair en in de bouw), maar ook vanuit de overtuiging dat gewassen ruimte nodig hebben om te groeien – en de boom dus moet wijken.
De organisatie Masanfu Child and Family Support wil in haar proeftuin boeren met eigen ogen laten zien en ervaren dat ontbossing niet nodig is: Naast bescherming van gewassen tegen zon, regen en wind zorgen de bladeren van de Mtuba tree voor een vruchtbare bodembedekking. En de fruitboom? Die zorgt voor een ‘appeltje voor de dorst’: Enerzijds als voedzame aanvulling op het (vaak) eenzijdige dieet, maar bovenal als éxtra inkomstenbron voor de boer.
Zodoende zie je in het verlengde van gewasrotatie dus ook veel agroforestry in Oeganda.
Stap 4 – Veeteelt
Chemische bestrijdingsmiddelen zijn duur en maken de grond op de lange duur onvruchtbaar.
Op de demonstratieboerderij van de organisatie Bukomansimbi Organic Tree Farmers Association (BOTFA) wordt veeteelt – konijnen, kippen, geiten en varkens – gecombineerd met het verbouwen van gewassen die voedzaam zijn voor mens én dier. De mest en gewassen worden vermengd tot natuurlijke bestrijdingsmiddelen, die de bodemkwaliteit zichtbaar verbeteren en daarmee (gratis! ) zorgt voor een betere oogst. Zowel in kwantiteit als kwaliteit. Niet alleen dit jaar, maar juist in de komende jaren.
"You can use everything without spending money”
Wil je meer weten over organische landbouw in Oeganda? Dan kan jouw partner zich aansluiten bij netwerkorganisatie PELUM of contact opnemen met Kulika Uganda.
Geld besparen in plaats van grote investeringen
De bezoeken aan de partnerorganisaties laten zien dat landbouw in Oeganda in eerste instantie dus niet gaat over grootschalige investeringen, maar over geld besparen door de inzet van beschikbare middelen en materialen. Startend vanuit de moestuin naast het huis en door gebruik te maken van landbouwmethoden zoals gewasrotatie, boslandbouw en organische bemesting vormt de akker een vruchtbare bodem voor een gezonde, gevarieerde en gezonde maaltijd. En ook een gediversifieerd inkomen voor de boer en zijn gezin, het hele jaar door.
Zo krijgt de boer eindelijk wat hij verdient en dát smaakt naar meer!