De mening van elk kind telt

Ieder kind verdient een liefdevol thuis. Daarom vindt Wilde Ganzen kinderparticipatie belangrijk. Yvonne Heselmans, zelf moeder van twee kinderen, legt uit waarom.

Bij mij thuis besluiten onze kinderen, Tom en Luka, een tweeling van 19, actief mee. Waar we op vakantie gaan, naar welke school ze gaan, welke bank we in de woonkamer krijgen. We hebben altijd ons best gedaan om de kinderen zelf – op hun niveau – te laten meebepalen over zaken die hen direct aangingen.

Of we altijd gewicht gaven aan hun stem, hing ervan af of het onderwerp hen direct aanging. Schoolkeuze: ja. Kleur bank: we namen het mee. Inmiddels vinden ze dat wij ons niet meer moeten bemoeien met hun keuzes, want ze weten het zelf het beste. En dat vinden wij ook. We vinden het vooral belangrijk dat ze zelfstandig hun weg kunnen bepalen en weten dat ze – waar nodig – altijd bij ons terecht kunnen.

Bijvoorbeeld om ze te helpen zelf een knoop door te hakken. Tijdens de coronapandemie besefte ik me dat ik een heel andere – op mijn ervaringen gebaseerde – toekomst zag dan zijzelf. Of het nu aan de pandemie lag, of aan hun leeftijd, ik vond het belangrijk dat ze in staat waren om zelfstandig te kiezen hoe zij hun leven vorm wilden geven. We geloven dat dit hen helpt om zelfstandige, volwassenen te zijn die hun eigen leven vorm kunnen geven en het vanzelfsprekend vinden om actief mee te doen in de samenleving. Of we het altijd goed deden en doen, is een tweede, maar als liefdevolle ouders gunnen we hen dit.

Kinderparticipatie niet voor ieder kind weggelegd
Het ligt voor de hand dat we alle kinderen willen begeleiden op weg naar zelfstandige, zelfbepalende burgers die actief meedoen in de samenleving. Daar zijn ook toekomstige generaties bij gebaat. Helaas zijn er wereldwijd miljoenen kinderen die niet het voordeel hebben dat ze opgroeien in een liefdevolle omgeving, waar ze geliefd zijn, ertoe doen en waar hun mening telt.

Niet over het kind, maar met het kind
De denktank Kind en Welzijn – die Wilde Ganzen mede trekt – organiseerde op 2 juni 2023 daarom een seminar (zie eerste seminar hier) om het belang van kinderparticipatie op de kaart te zetten. Het ging die dag over kinderen die opgroeien in kwetsbare omstandigheden. Wij geloven als leden van de Denktank dat de zorg voor kinderen kwaliteitsvoller is als je als professionals en verzorgers met het kind praat en niet over het kind. Kinderparticipatie dus. Op het seminar waren meer dan 35 belangstellenden van uiteenlopende organisaties, netwerken, NGO’s, academici, jongerenvertegenwoordigers en kunstenaars. Allen waren gemotiveerd om dit thema weer een stap verder onder de aandacht te krijgen.

Kinderparticipatie is een doorgaand proces
Kinderparticipatie is gebaseerd op wederzijds respect. Het gaat erom dat kinderen leren dat hun mening telt, dat ze inzicht krijgen hoe hun mening en die van volwassenen meegenomen worden in besluitvormingsprocessen. En hoe ze zo bijdragen aan de verandering die hierdoor in gang gebracht wordt. Meer info hierover: ‘The nine basic requirements for meaningful and ethical children’s participation’ van Save the Children.

Een levend voorbeeld
Vladlena Sandu, kunstenares, was een van de sprekers op het seminar. Ze raakte me in mijn hart. In tegenstelling tot mijn kinderen groeide zij op in de oorlog in Tsjetsjenië. Haar leven en dat van haar moeder was getekend door het geweld. Als jong meisje ging ze op de vlucht naar Oekraïne, maar het geweld achtervolgde haar monsterlijk. Vladlena moet wel over een enorme innerlijke kracht bezitten, want ze sloeg zich overal doorheen en vond haar rust in haar droom om filmmaker te worden. En dat werd ze! Internationaal staat ze nu op filmfestivals en spreekt het publiek met haar films aan. Waarom hebben kinderen geen stem in de oorlog terwijl zij het zwaarste het slachtoffer zijn, vraagt zij zich af. Vladlena Sandu is het levende voorbeeld dat als je kinderen of jongeren ziet en hoort, en gewicht geeft aan hun ideeën en mening, hen faciliteert om het waar te maken, dat ze dan volledig opbloeien en het monster van geweld uit hun leven kunnen verslaan of op zijn minst temmen.

Stephen voelde zich onzichtbaar
Stephen Ucembe, ook spreker op het seminar, groeide op in een traditioneel weeshuis in Kenia. Hem werd in zijn jeugd nooit wat gevraagd. Alles werd van bovenaf voor hem besloten. Hij begon langzaam maar zeker te geloven dat hij er niet toe deed. Dat hij onzichtbaar was. Hij vertelde: “Hoe moest ik me staande houden toen ik 18 werd? Ik wist niet eens wie ik was, dat ik ertoe deed. Ik heb moeten leren om me uit te spreken. Nu ben ik actief als kinderrechtenactivist.” Stephen benadrukt het belang van naar kinderen luisteren. Juist als ze in moeilijke omstandigheden zijn, is het belangrijk dat ze weten dat ze ertoe doen. Door kinderen te stimuleren mee te denken over punten die hen aangaat, krijgen ze het gevoel dat ze iemand zijn. Niet alleen in klein verband, binnen het gezin, maar ook in de wijk, de stad, het land, in de politiek is het hard nodig om kinderen te horen.

Leer jongeren hun punt te maken
Er waren ook jongeren van de organisatie Open UP! Let youth be Heard die zich inzetten om andere jongeren te trainen in debatteren en dialoog, zodat ze goed voorbereid de dialoog ingaan. “Je kan kinderen wel een stem geven, maar het is belangrijk dat ze hun punt weten te maken. En ook weten hoe ze staande blijven. Het is belangrijk dat ze zien dat ze invloed kunnen uitoefenen en dat ze groeien in hun zelfvertrouwen. Maar kinderen moeten ook begrijpen dat je niet altijd wint, zodat ze om kunnen gaan met teleurstellingen. Deze eerlijke terugkoppeling geeft hen vertrouwen, het helpt hen om door te vechten en om te blijven opkomen voor hun droom”, aldus Randall Maarman en Ergun Celik van Open UP! Let youth be Heard. Alsmaar werken aan dat vertrouwen is essentieel voor goede jongerenparticipatie.

Creëren van ruimte
Toen Vladlena werd gevraagd wat ze later wilde worden, vertelde ze dat ze filmmaker wilde zijn. Een meisje dat door de oorlog volledig door de mangel van geweld was gehaald, sprak zich uit, en de persoon die bij haar was, gaf er gewicht aan. Dit laatste is erg belangrijk om te tonen dat jouw vraag oprecht is en niet cosmetisch of vluchtig. Door gewicht te geven aan wat kinderen vinden, en hier ook actie aan te koppelen, groeit het zelfvertrouwen en blijven kinderen actief betrokken. Ze komen terug. Net als Vladlena. Die nu zich als kunstenares inzet om andere kinderen uit oorlogsgebieden hun stem te laten horen. En dankzij die oprechte inzet, zien kinderen dat het zin heeft om zich te uiten. Zij vertrouwen het en gaan meedoen. Vladlena is voor hen een rolmodel.

Wat ik heb geleerd
Voor mij was het allerbelangrijkste wat ik hoorde dat veel kinderen die getraumatiseerd zijn, baat hebben bij participatie. En dat dit niet makkelijk is, maar wel helend werkt. Ik dacht aan mijn eigen leven en gezin en vroeg me af of ik voldoende ruimte bied om pijn bespreekbaar te maken. Meepraten over de kleur van de bank, schoolkeuze, of studie zijn toekomstgerichte zaken, die heel belangrijk zijn. Maar ruimte bieden om goed en constructief in gesprek te gaan over teleurstellingen, problemen of pijn, is ook participatie, of misschien wel ‘juist participatie’. Dat maakten Stephen en Vadlena wel duidelijk. Het kan de bron zijn voor positieve verandering. Ik dacht ook aan al die kinderen met wie meer dan 55% van onze partners mee samenwerkt. Veel van die kinderen groeien op in moeilijke omstandigheden. Hoe krijgen zij een stem, thuis, in de klas, in hun sportclub? In de wijk, de politiek? Niet altijd eenvoudig, en het vraagt veel van volwassenen. Maar het zou toch mooi zijn als we nog meer van elkaar kunnen leren op het domein van kinderparticipatie. Ik kijk er naar uit om hier samen in op te trekken de komende jaren!

Alle geleerde lessen uit deze bijeenkomst zijn hier te vinden.