25 jaar na de genocide in Srebrenica zit een groot aantal weduwen nog steeds in de kou. Stichting Proplan zet zich samen met stichting Emmaus met hart en ziel in voor deze vergeten groep in Bosnië en Herzegovina, maar de leden komen op leeftijd en steunen nu een laatste, groot project. “Er is nog zoveel verdriet en eenzaamheid.”
In de bergen, ver van de bewoonde wereld, omringd door mijnenvelden, wonen de weduwen van Srebrenica. Het is een plek waar het leven is gestopt, uitgedoofd en verdwenen. Tientallen mijnenvelden, verlaten fabrieken en een enorme begraafplaats zijn de zichtbare wonden van een oorlog die duizenden mannen en jongens in voormalig Joegoslavië het leven kostte.
‘Mijn kinderen zijn vermoord’
Djogaz Hanifa is een van die weduwen. “Mijn kinderen zijn vermoord”, vertelt ze. “Achter ons huis trof een granaat mijn dochter in haar hoofd. Ik heb haar hoofd nooit gevonden. Mijn twee zonen en mijn man zijn in Srebrenica omgekomen.” Mevrouw Hanifa had in 1995 niemand meer. “Alle jaren waren moeilijk als ik terugkijk.”
“Ik ben niet bang meer. Wat er nu ook gebeurt, het interesseert me niets meer. Heel Europa weet dat hier een genocide heeft plaatsgevonden. Maar de enigen met wie ik er over kan praten zijn bezoekers van stichting Emmaus. Dat betekent heel veel voor mij. Het is alsof mijn eigen kinderen me komen opzoeken.”
Amper bezoek
Emmaus is een wereldwijde hulporganisatie die ook een zelfstandige zusterorganisatie heeft in Bosnië en Herzegovina. Stichting Proplan ondersteunt deze groep vanuit Nederland. “Deze vrouwen krijgen amper bezoek”, vertelt Rob Kerver van Proplan. “De jongere generaties trekken weg uit het gebied. De oorlog is verleden tijd, zij kijken naar de toekomst.
Emmaus biedt de vrouwen thuiszorg, maar doordat ze zo afgelegen wonen is het moeilijk de beste zorg te geven. Om deze vrouwen uit hun isolement te halen en een waardige laatste levensfase te geven, bouwt Emmaus een zorgcentrum. “Hier krijgen vrouwen die niet meer voor zichzelf kunnen zorgen een beter thuis”, legt Kerver uit. “Dit is een groot project, opgedeeld in verschillende fases. Zo is de bouw van een huisartsenpost al uitgevoerd en is de bouw van het complex zelf, met appartementen voor 38 bewoners, nu in uitvoering.”
"Heel Europa weet dat hier een genocide heeft plaatsgevonden. Maar de enigen met wie ik er over kan praten zijn bezoekers van stichting Emmaus."
Klimaatneutraal zorgcentrum
Het wordt een klimaatneutraal centrum, waarbij Wilde Ganzen mee heeft geholpen om warmtepompen aan te schaffen. Kerver: “Steenkool of hout vonden we in deze tijd niet meer kunnen. Met zonnepanelen erbij kan het centrum in de toekomst flink op de energiekosten besparen.”
“Ik wil graag naar dit zorgcentrum”, vertelt een van de weduwen. “God verhoedde dat ik ziek word of uit bed val, terwijl er niemand is om mij te helpen. Die plek is echt nodig!”
Weinig belangstelling
De bouw van het zorgcentrum is een duur project. De lokale overheid toont maar weinig belangstelling. “De Nederlandse ambassade in Bosnië was wel geïnteresseerd, maar kwam niet met geld over de brug”, zegt Kerver. “Ook in Nederland zelf is het enthousiasme matig. Ik heb geen idee waar dat door komt. We hebben eens een bijeenkomst georganiseerd voor Bosniërs in Nederland. Er kwam tweehonderd man, best veel, maar de donaties die daarna binnen kwamen vielen erg tegen.”
“Steenkool of hout vonden we in deze tijd niet meer kunnen. Met zonnepanelen erbij kan het centrum in de toekomst flink op de energiekosten besparen.”
10 juli 2021 staat rood omcirkeld
De val van Srebrenica was op 11 juli 1995. Nu is op die datum ieder jaar een officiële herdenking. Kerver: “Op 10 juli, dus een dag ervoor, hopen we de opening van het zorgcentrum te verrichten. Daarna gaan we nog wel door met de laatste fase, de bouw van semi-zelfstandige woonunits bij het centrum, maar dat is ons laatste grote project. Nooit eerder in de 23 jaar van ons bestaan hebben wij zo’n enorm project gedaan. We zijn best wel een beetje trots als we dit straks succesvol mogen afsluiten met dank aan de hulp van Wilde Ganzen.”
Hopelijk staan andere mensen op om het stokje over te nemen. Nu zijn de weduwen er nog. Zij verdienen alle waardering en respect die we ze kunnen geven. “Het moeilijkst is om herinnerd te worden aan de plekken waar mijn kinderen gelopen hebben”, vertelt mevrouw Hanifa. “Dan ga ik rustig zitten, kijk naar de plaats waar ze liepen en begin te huilen.”